Kazakistan’ın enerji politikası (ANALİZ)

Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla bağımsızlıklarını ilan eden Orta Asya cumhuriyetleri, bağımsızlık sonrası enerji kaynaklarının üretimi ve bu kaynakların ihracı edilmesi anlamında yeni bir döneme girmiştir.

Ülkelerin dış politikalarının belirlenmesinde önemli rol oynayan enerji kaynaklarının, aynı zamanda küresel ve bölgesel aktörlerin bölgeye müdahalesinin temel gerekçelerinden biri olduğu bilinmektedir. Bölgenin enerji kaynaklarından faydalanmak isteyen Rusya, Çin, ABD ve AB gibi güçler 1990’lı yıllardan itibaren bölge devletleri ile ekonomik ilişkilerini geliştirme amaçlı politikalar izlemeye başlamıştır. Buradan hareketle çalışmanın ana konusunu, zengin petrol rezervlerine sahip olan Kazakistan’ın enerji kaynaklarının ve Astana hükümetinin bağımsızlığından şimdiye kadarki dönemde izlediği çok yönlü enerji politikalarının analizi oluşturacaktır.

Kazakistan’da, 100 yıldan fazla süredir petrol üretimi yapılmaktadır. Bu nedenle günümüzde Kazak ekonomisinin gelişmesinde ve bütçe gelirlerinin oluşmasında hidrokarbon kaynakları önemli bir paya sahiptir. Enerjinin Kazak ekonomisindeki yerini anlamak için bütçe verilerine bakmak faydalı olacaktır. 2013 ve 2014 yıllarında bütçenin takriben 2/3’ü enerji kaynaklarının ihracınadayalıdır. Ülkenin yıllık toplam ihracatının %80’ini hidrokarbon kaynakları oluşturmaktadır. Aynı zamanda Kazakistan’ın eski Sovyet cumhuriyetleri içerisinde Rusya’dan sonra petrol üretiminde ikinci sırada yer alması da enerjinin ülke bütçesindeki yerini ve ülkenin dünya ekonomisindeki konumunu gözler önüne sermektedir. Sadece kanıtlanmış petrol rezervleri dahi 30 milyar varil (yaklaşık 3,9 milyar ton) olan Kazakistan, bu oranladünyadaki petrol kaynaklarının yaklaşık %1,8’ni elinde bulundurmaktadır.¹

Bunun yanında ülkenin doğal gaz kaynaklarının 53,9 trilyon kübik feet (yaklaşık 1,5 trilyon metreküp) değerinde olduğu
tahmin edilmektedir ki bu da dünyadaki doğal gaz rezervinin yaklaşık %0,8’ine karşılık gelmektedir.²

Kazakistan’ın Sahip Olduğu Hidrokarbon Rezervleri

Kazakistan sahip olduğu petrol rezervlerine göre dünyada 12. sırada, doğal gaz kaynakları açısından ise 20. sırada yer almaktadır. Bunun yanında Kaza hükümeti enerji üretim hacmine göre dünyada ilk 20 ülke içerisinde bulunmaktadır.
Ülkedeki ilk enerji keşifleri çok erken dönemde yapılmıştır. Yapılan araştırmalar sırasında ilk defa 1899’da ‘Karagüngül’ olarak adlandırılan yatakta petrol bulunmuştur. Bu tarihten itibaren devam etmekte olan arama çalışmaları, Kazakistan’ın enerji bakımından oldukça zengin kaynaklara sahip olduğunu kısa sürede ortaya koymuştur.

1977 yılına gelindiğinde Kazakistan’daki petrol üretimi 23,3 milyon tona ulaşmıştır. Bunun 16 milyon tonu ülkenin batısında bulunan Uzen yatağından çıkarılmaktaydı. Özellikle 1990’lı yılların sonundan itibaren ivme kazanan enerji üretimi, 2004 yılında petrol üretimini 60,6 milyon ton ve doğal gaz üretimini ise 12,3 milyar metreküp seviyesine yükseltmiştir. Ülkedeki petrol üretimi 2007 senesinde 68,4 milyon ton; doğal gaz üretimi ise 15,1 milyar metreküpe ulaşmıştır. Kısa süre zarfında gerçekleştirilen bu hızlı artış doğal olarak enerji kaleminin ülke ekonomisindeki, ülkenin ise dünya enerji piyasasındaki önemini ciddi şekilde artırmıştır. 2010 yılında petrol üretimi 81,6 milyon ton; doğal gaz üretimi ise 15,9 milyar metreküp bandına yükselen Kazakistan’ın, 2012’de petrol üretimi 81,2 milyon ton; doğal gaz üretimi ise 18,4 milyar metreküp olmuştur. 2013’de
petrol üretimi 83,8 milyon tona ulaşmıştır. Bu oran 1991 yılına kıyasla üretimin yaklaşık olarak 3 kat artırılmış olduğunun
somut göstergesidir.

Doğal gaz üretimi ise aynı yıllara kıyasla takriben 5 kat artış göstererek 18,5 milyar metreküp olmuştur. Yapılan değerlendirmeler ışığında ise; 2015’de petrol üretiminin 90 milyon ton; doğal gaz üretiminin ise takriben 45 milyar metreküp olması beklenmektedir.2018’de ise petrol üretiminin 110 milyon ton olması hedeflenmektedir.³

1 BP Statistical Review of World Energy, Haziran 2014, www.bp.com/content/dam/bp/pdf/Energyeconomics/
statisticalreview2014/statisticalreviewofworldenergy2014fullreport.pdf (Erişim: 03Şubat 2015)
2 a.g.m

3 “Kazakhstan Oil and Gas Tax Guide”, 2014, www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Kazakhstan_oil_and_gas_tax_guide_2014/$FILE/EYKazakhstan_oil_and_gas_tax_guide_2014.pdf (Erişim: 25 Ocak 2015)

Kazakistan.kz haber sitesi olarak BİLGESAM araştırmacıları Elnur İSMAYILOV ve Türkan BUDAK’ın Kazakistan enerji politikaları adlı araştırma yazısını siz değerli okuyucularımıza beş bölüm halinde sunacağız.Yazı dizimizin yarınki bölümünde Kazakistan’ın Enerji Yatakları konularını ele alacağız.