Kazakistan petrol boru hatları (ANALİZ)
Kazakistan.KZ haber sitesi olarak yazı dizimizin bugünkü bölümünde Kazakistan petrol boru hatları projelerini ele alacağız.
Kazakistan bağımsızlığının ilk dönemlerinden itibaren hidrokarbon kaynaklarının dünya pazarlarına ülkenin kendi imkanları ile çıkarılmasından yana bir politika izlemiştir.Bu anlamda Nazarbayev hükümeti, ihracat amaçlı boru hatları sistemi oluşturulması stratejisini yürütmüştür. Bu strateji çerçevesinde 17 Haziran 1992’de “Boru Hattı Konsorsiyumu” oluşturulmasına dair Kazakistan ve Umman Sultanlığı arasında bir antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmanın yürürlüğe konması amacıyla 13 Temmuz 1994’de Kazakistan Cumhuriyeti Bakanlar Komitesi 790 sayılı kararla “TengizAtırauAstrahanNovorossisk petrol boru hattı sistemi” inşasını kabul etmiştir.Kazak hidrokarbon kaynaklarının taşınmasını devlet şirketi KazMunayGaz’a bağlı “KazTransOil” ve “KazTransGas” şirketleri üstlenmiştir. Ülkedeki mevcut petrol ve doğal gaz boru hatlarının faaliyeti büyük oranda bu şirketlerin sorumluluğunda bulunmaktadır. Enerji kaynaklarının %70’i ülkedeki boru hatları ile uluslararası pazarlara taşınmaktadır.
Kazak petrolünün dünya piyasalarına çıkarılmasında en önemli rolü rol oynayan üç petrol boru hattı: CPC (Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu) boru hattı (1510 km), UAS (UzenAtırauSamara) boru hattı (1500 km) ve AtasuAlashankou (KazakistanÇin)
boru hattıdır (2228 km). Kazak petrolü Hazar boru hattı üzerinden batıya ve AtasuAlasankou petrol boru hattı üzerinden doğuya ihraç edilmektedir.
CPC; Rusya, Kazakistan ve Umman Sultanlığı tarafından 1992’de oluşturulmuştur. Bu konsorsiyum Hazar Denizi’nin kuzeyindeki Tengiz yatağından çıkarılan petrolün dünya pazarına taşınmasını amaçlamaktadır. 1510 km uzunluğundaki
boru hattı Kazakistan’ın batısından ve özellikle Tengiz yatağından çıkan petrolü Novorosiysk limanı yakınındaki Güney Ozeerevka petrol terminaline taşımaktadır. Boru hattı yıllık yaklaşık 6575 milyon ton petrol taşımak için tasarlanmıştır. 2012 yılı itibariyle 30 milyon ton taşıma kapasitesindedir. Bu rakamın yakın dönemde 67 milyon tona ulaşması tahmin edilmektedir ki bunun 52 milyon tonu Kazak petrolü üzerinden sağlanacaktır.
İlk dönemlerde Umman Sultanlığı bu projeye Umman Petrol Şirketi ile dahil olmuş ve projenin finansörü olma özelliğini taşımıştır. Daha sonradan Chevron gibi Batılı petrol şirketleri de bu projeye dâhil olmak istemiştir. Bu nedenle Mart 1996’da CPC’nin yeniden oluşturulması gündeme gelmiştir.Yeniden yapılanma sonrasında, Umman Sultanlığı’nın payı %7’e gerilerken Rusya’nın payı %31, Kazakistan’ın payı ise %19 olarak belirlenmiştir. 2003’te BP şirketi konsorsiyuma dahil olmuştur. 2007’de Rusya konsorsiyumda bulunan kendi devlet payını Transneft şirketine sattıktan ve 2008’de Transneft (Rusya) şirketinin Umman’ın payını almasından sonra yeniden oluşturulan konsorsiyumda 10 şirket bulunmaktadır:
Transneft %31, KMG % 19, Chevron % 15, LukArco % 12,5, ExxonMobile % 7,5 ve RosneftShell % 7,5; ENI % 2 ve British Gas (BG)% 2; KPV % 1,75 ve Oriks% 1,75.
Harita: Kazakistan’ın Enerji Boru Hatları
Çin şirketlerinin Kazakistan’ın enerji pazarındaki toplam payının yaklaşık olarak %25 olduğu tahmin edilmektedir. Çin Kazakistan petrol ve doğal gaz sektörüne ilk defa 1997’de dahil olmuştur. CNPC, Kazakistan’ın Aktyubinsk Petrol Şirketi’nin hisselerinin %60’ını 4,3 milyar dolar karşılığında almıştır. Çin’in enerji politikasında kendisinin finanse ettiği ve kendisine ithal edilecek olan hidrokarbon kaynaklarını taşıyacak olan boru hatlarının inşa edilmesi ilk sırada gelmektedir.
Bundan dolayı Kazakistan enerji kaynaklarının Çin pazarlarına taşınması amaçlı 2500 km’lik boru hattı inşa edilmiştir. 1997 yılında Astana ve Pekin hükümetleri arasında varılan anlaşma ile faaliyete geçen ve Kazakistan-Çin boru hattı olarak bilinen projenin ilk aşamasında Aktobe bölgesindeki petrol yataklarından Atırav’a kadar uzanan boru hattı 2003’te inşa edilmiştir. İkinci aşamada ise Ekim 2004’de inşasına başlanan “AtasuAlashankou Petrol Boru Hattı” Aralık 2005’te tamamlanmıştır. Kazakistan-Çin boru hattı üzerinden ilk petrol Temmuz 2006’da Çin’e ulaşmıştır. 988 km’lik hattın ilk olarak 10 milyon ton taşıma kapasitesine sahip olması planlanmış ve Karaganda eyaletindeki Atasu petrol pompalama istasyonunu Çin’deki Alashankou demiryolu istasyonuyla birleştirmesi kararlaştırılmıştır. Ekim 2009’da ise 794 km uzunluğundaki KenkiyakKumkol
boru hattı inşasına başlanmıştır. Bu boru hattı Aktobe bölgesindeki ve Kazakistan’ın batısındaki petrolün Çin’e ihraç edilmesini amaçlamaktadır. Boru hattının işletilmesinden KMG/KazTransOil (%50) ve CNPC (%50) şirketleri sorumludur. İlk yıllarda 7 milyon ton taşıma kapasitesine sahip olan boru hattı, 2008’de 10 milyon ton, 2011’de 12 milyon ton ve nihayet 2014’den itibaren ise 20 milyon tona ulaştırılmıştır.
UzenAtıravSamara (UAS) boru hattı 1971 yılında faaliyete başlamıştır. Boru hattından petrol taşınmasında Kazakistan
sınırları dahilinde KazTransOil %100’lük bir paya sahiptir. UzenAtırav hattının yıllık 40 milyon ton, AtıravSamara hattının ise yıllık 17 milyon ton petrol taşıma kapasitesi bulunmaktadır.
Ayrıca Kazak petrolü Aktau deniz terminalinden Rusya’da Mahaçkala, Azerbaycan’da Bakü ve İran’ın kuzeyindeki Neka deniz limanlarına taşınmaktadır. Kazakistan’dan aldığı petrolü kendi kuzey eyaletlerinde tüketen İran, aynı miktarda petrolü Fars Körfezi üzerinden dünya pazarlarına göndermektedir. Deniz yoluyla yıllık takriben 10-13 milyon ton Kazak petrolü taşınmaktadır.
Petrolün yaklaşık %70’i ise Hazar Denizi üzerinden veya deniz kıyısı boyunca taşınmaktadır. Kazakistan, Kaşagan ve Tengiz yataklarından çıkarılan petrolün BTC üzerinden de dünya piyasalarına ulaştırılmasını istemektedir. Kazak hükümeti 2006’da Azerbaycan’la imzaladığı anlaşma ile BTC üzerinden petrol taşınabilmesi için “Kazakistan Hazar Taşımacılık Sistemi” projesi üzerinde çalışmaktadır.
Bu projenin iki kısımdan oluşması planlanmaktadır: Yeskene-Kurık Boru Hattı ve Trans Hazar Sistemi. Projenin ilk aşamada taşıma hacminin 23 milyon ton; sonraki aşamada ise 3556 milyon tona ulaşması hedeflenmektedir.2008-2009 yıllarında Tengiz yatağından çıkarılan ve BTC üzerinden taşınan Kazak petrolü 2010’da taşınma maliyetindeki anlaşmazlıklar nedeniyle durdurulmuştur. 2009’da BTC üzerinden taşınan petrolün miktarı 1,9 milyon ton olmuştur. 2013 yılı sonlarına doğru taraflar aylık 400 bin ton Kazak petrolünün BTC üzerinden taşınması konusunda tekrar mutabakata varmıştır. Aktau’dan tankerlerle Bakü’ye taşınacak petrol, daha sonra BTC boru hattına aktarılacaktır. 2018-2020 yıllarında BTC ile 20 milyon ton Kazak petrolünün taşınabileceği tahmin edilmektedir. Kazak petrolünün küçük bir kısmı demiryoluyla Rusya ve Çin’e de taşınmaktadır. Kazakistan Petrol ve Doğal gaz Bakanlığı verilerine göre 2010’da 6 milyon ton petrol demiryolu ile ihraç edilirken 2013 yılı verilerine göre demiryolu ile günlük 70 bin varil petrol taşınmıştır.
Kazakistan.kz haber sitesi olarak BİLGESAM araştırmacıları Elnur İSMAYILOV ve Türkan BUDAK’ın Kazakistan enerji politikaları adlı araştırma yazısını siz değerli okuyucularımıza beş bölüm halinde sunacağız.Yazı dizimizi yarın yayınlayacağımız doğal gaz boru hatları konusuyla tamamlayacağız.Yazı dizimizin önceki bölümlerine aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.
KAZAKİSTAN’IN ENERJİ POLİTİKASI
Bu Kategorinin Diğer içerikleri
