Etno-kültürel çeşitlilik ve Kazakistan modeli [Analiz]

Benzer Konular

Kazakistan’da koronavirüs vaka sayısı 215 bini aştı

Kazakistan’da karantina uzatılıyor

Katar’dan, COVİD-19 ile mücadeleye destek

Sovyetler Birliği’nin ulusallığı inkar eden 70 yıllık otoriter siyaset anlayışından dolayı bu coğrafyalarda kültürel farklılıkların bir zenginlikten ziyade gerilim ve çatışma unsuru olarak algılanmaya başlanması farklı etnik unsurları arasında gerilimlere yol açtı. Azerbaycan ile Ermenistan arasında patlak veren Karabağ savaşı, Kırgızistan ile Özbekistan arasındaki sınır problemi ve Rusya ile Ukrayna arasındaki gerilim buna örnek olarak gösterilebilir.

Bağımsızlığını ilan ettiği ilk günden hoşgörü ve barışın, birlik ve beraberliğin merkezi olmayı hedefi olarak belirleyen Kazakistan ise, Lideri Nursultan Nazarbayev’in sayesinde kalıcı bir barış tesis etmek için kurumsal yapı geliştirme yolunu seçti. Bu amaçla 1995 yılında kurulan Kazakistan Halkları Asamblesi (Kazakistan’ın nüfusunu oluşturan çeşitli etnik grupları ulusal düzeyde temsil eden kurum), ilk gününden beri  ülkenin etnik politikasında önemli bir role sahip ve dünya düzeyinde kültürlerarası diyalogun yaygınlaşması adına önemli katkılarda bulunuyor. 1991 yılında ülkedeki Kazak nüfusunun yüzde 40 oranında olmasını, bazı eyaletlerde bu oranın yüzde 20’yi geçmediğini göz önünde bulundurursak, 25 senede etnik milliyetçi unsurlara dayalı krizin yaşanmamasının ne kadar büyük bir başarı olduğu anlaşılır.

Kazakistan modelinin özelliği nedir?

1. Kazakistan Halkları Asamblesi (KHA), ülke siyasi sisteminin önemli bir unsuru haline geldi. KHA, tüm etnik grupların ulusal kökenlerine bakmaksızın çıkarlarını savunuyor ve özgürlüklerini tam olarak sağlıyor. Kazakistan’da ‘diaspora’ ya da ‘ulusal azınlık’ terimi kullanılmıyor. KHA sayesinde bu terimler ‘etno-kültürel dernekler’ ile değiştirildi.
2. KHA, siyasi bir statüye sahip ve anayasal bir organ olan dünyadaki tek Halk Meclisi. Anayasa’nın garantörü, Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in KHA Başkanı olması kurumun özel bir statüye sahip olduğunun ispatı sayılıyor. Rusya’da ve diğer ülkelerde Halk Meclisi sadece kamu kuruluşu statüsüne sahip.
3. Mecliste kabul edilen ‘Kazakistan Halkları Asamblesi’ özel kanunu KHA’ye hukuki statü veriyor. Kazakistan Halkları Meclisi Yönetmeliği ise, KHA’nin ülke politikasındaki rolünü, amaçları ve ana görevlerinin yanısıra, etnik ilişkiler alanındaki kamu politikasının geliştirilmesi ve uygulanmasındaki kuruluşun katılımını, kamu kuruluşlarıyla  kamu yetkilileri ile etkileşimi tanımlıyor. Ayrıca, Ulusal Birlik Öğretisi, 2025 KHA Kalkınma kavramı, Kazak kimliği ve birliğini kavramının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi gibi stratejik belgeler de hazırlandı.
4. 4. Meclis Oturumu, KHA’nın üst organı. Her yıl Nazarbayev başkanlığında meclis genel oturumu düzenlenir. Devlet kurumları ve sivil toplum kuruluşları için oturumda alınan kararları değerlendirme zorunluluğu getirilmiştir.
5. 9 milletvekili Parlamento’da KHA’yı temsil ediyor. KHA’nın seçtiği farklı etnik grupların temsilcileri için Kazakistan Parlamentosu alt kanadı Meclis’te garantili 9 manda bulunuyor. KHA’da seçilen milletvekilileri, tüm etno-kültürel dernekleri temsilcilerinin çıkar ve haklarını savunuyor.
6. KHA Sekreterliği, kurumun çalışma organı. Sekreterlik, Cumhurbaşkanlığı İdaresi bünyesinde bağımsız bir birim olarak çalışıyor. Sekreterlik, KHA’nin kamu yönetimi ve halkla ilişkilerdeki etkin ve aktif rol almasını sağlıyor. Sekreterlik ayrıca, KHA Bilimsel danışma konseyi, KHA etnik ve dinler arası ilişkileri araştırma merkezi, KHA Kamu Yönetimi Akademisi, KHA Kamu Vakfı, KHA Anneler konseyi, KHA Aksakallar konseyi, KHA Girişimciler Derneği gibi KHA’ya bağlı 13 yapının faaliyetlerini koordine ediyor.
7. Kazakistan’da tamamen Özbek, Tacik, Uygur ve Ukrayna dillerinde öğretim yapan okullar faaliyet gösteriyor. Bununla beraber, ülke genelinde 22 etnik grubun dili öğretilen 108 okul, 30 etnik grubun dili öğretilen 195 dil merkezleri çalışıyor.

Tüm eyalet merkezleri ve Almatı’da ‘Dostluk Evi’ adında kültür merkezleri, Astana’da ise Barış ve Hoşgörü Sarayı (Piramit) hizmet veriyor. Bu kültür merkezlerinde Kazak ve Rus tiyatrosunun yanısıra, Özbek, Uygur, Kore ve Alman tiyatroları bulunuyor.

Ayrıca, 35’ten fazla etnik gazete ve dergi basılıyor, ülkede nüfus yoğunluğu fazla olan etnik gruplara hitaben 6 dilde yayın yapan ulusal gazete ise hükümet desteğiyle çıkarılıyor. Bununla beraber, 8 dilde radyo programı, 7 dilde TV programı yapılıyor.

Böylelikle Kazakistan, etnik grupların ana dillerinde eğitim görmesine, kendi kültürünü yaşatmasına imkan sağlıyor.

Kazakistan Modeli

Kazakistan’ın uyguladığı etnik ve medeniyetler diyalogunu güçlendirme mekanizması ve dinler arası uyumu sağlama modeli, birçok etnik grupların pozitif iletişimi ile etkileşiminin nadir örneklerinden birine dönüştü.

KHA’nın kurulması, siyasi bir statü verilmesi, özel yasalar  çıkarılması, Ulusal Birlik Öğretisi, 2025 KHA Kalkınma kavramı, Kazak kimliği ve birliğini kavramının geliştirilmesi ve güçlendirilmesi gibi stratejik belgelerin kabul edilmesiyle Kazakistan’daki etnik gruplar, parlamentoda temel haklarını savunma ve yasama faaliyetine aktif bir şekilde katılma imkanına sahip oldu.

Yabancı ülkelerin Kazakistan’ın tecrübesi ile ilgilendiğini görünce, ben KHA deneyiminin uluslararası arenada daha geniş temsil edilmesi gerektiğini düşünüyorum. Örneğin, geçen sene KHA ile Rusya Halkları Meclisi arasında işbirliği ve deneyim alışverişi konusunda anlaşma imzalandı ve son zamanlarda Moskova’da ‘Rus ulusu’ kanunu ile Birleşik Rus ideolojisinin oluşturulması ve uygulanması meselesi gündeme gelmeye başladığına göre, Kazakistan tecrübesinin dikkate alındığı kanaati taşıyorum. Yalnız, Kazakistan’ın deneyimi dikkate alınarak, ‘Birleşik Rus ideolojisinin’ yerine ‘Birleşik Rusya ideolojisinin’ uygulanması gerektiğini düşünüyorum. Çünkü Kazakistan modelinde ulusal bütünlüğün etno-kültürel çeşitliliğin sayesinde sağlandığı göz ardı edilemez.

Kazak lideri Nazarbayev’in KHA organizasyonundaki kişisel katılımı olmadan kurum çalışmalarının bu kadar başarılı olması düşünülemezdi. Ama aynı zamanda kurumun Başkan Vekili Yeralı Tugjanov’un  KHA’da ki özel rolüne dikkat çekmek isterim. Ülkedeki etnik sorunların düzenlenmesindeki, Kazakistan modelinin oluşturulmasında Tugjanov’un emeği hem ‘etno-kültürel dernekler’ için, hem de ülkenin Cumhurbaşkanı için fevkalade önem taşıyor. Tugjanov, Milli birliği güçlendirmek amacıyla bizzat farklı etnik grupların bulunduğu bölgelere giderek sürekli halkla, Aksakallarla, gençlerle de bir araya geliyor. Onun azim ve sebatı sayesinde KHA bugün hem siyasi bir statüye sahip, hem de ülkenin etnik politikasında önemli bir rol oynuyor diyebilirim.

Akmaral Aben
«C & C» Stratejik İletişim ve Danışmanlık Merkezi Başkanı