Kazakistan Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Şirketler
Kazakistan.KZ haber sitesi olarak yazı dizimizin bugünkü bölümünde Kazakistan enerji sektöründe faaliyet gösteren şirketleri ele alacağız.
Rusya, Kazakistan’ın petrol ve doğal gaz endüstrisinin gelişmesinde stratejik rolü olan devletlerden biridir. Bilindiği üzere Rusya, 2000’li yılların ortalarına kadar Kazak hidrokarbon kaynaklarının dünya enerji piyasasına taşınmasında en temel aktörlerden biri idi. Ayrıca Kazak petrolünün oldukça büyük bir kısmı Rusya pazarına ihraç edilmektedir.
Bağımsızlığından sonraki dönemde Rusya’nın Kazakistan’daki en önemli başarısı, Kazak petrolünün Novorosiysk limanına ulaştırılmasını amaçlayan Hazar Boru Hattı’nın kurulması olarak gösterilebilir. Kazakistan’ın petrol ve doğal gaz kaynaklarıyla ilgili yürüttüğü projelerin birçoğunda Rus şirketleri de yer almaktadır. Örneğin, Lukoil şirketi Kazakistan’daki Karaçaganak yatağının işletilmesini üstlenmekte ve Aksay, Kumkolya, Kuzey Buzaçi gibi diğer projelerde de aktif rol oynamaktadır. 2002’de Lukoil ve KazMunayGaz, KazRosGaz adını verdikleri ortak bir şirket kurmuştur. Şirket Kazak doğal gazının Rusya topraklarından üçüncü ülkelere taşınmasından sorumludur. Bunun yanında Gazprom şirketi de Kazak doğal gazının Orenburg’a taşınmasında önemli yetkilere sahiptir.
Kazakistan’da 1990’ların sonundan itibaren yabancı yatırımlara izin verilmeye başlanmıştır. Kazakistan’ın petrol ve doğal gaz endüstrisine toplam 150 milyar dolarlık yabancı yatırım yapılmıştır. Kazakistan’ın hidrokarbon kaynaklarının işlenmesine ilişkin genel bir değerlendirme yapıldığında, toplamda 7 şirketin (KazMunayGaz, Tengizchevroil, MangistauMunayGas, Karaçaganak Petroleum Operating, NCOC, CNPC AktobeMunayGaz, PetroKazakhstan)aktif rol oynadığı görülmektedir.
Nitekim ülkedeki petrol üretiminin %86’sı bu şirketler tarafından gerçekleştirilmektedir. Kazak hükümetinin enerji alanındaki çıkarlarını temsil eden en önemli petrol ve doğal gaz şirketi KazMunayGaz’dır. Şirket Nisan 2004’de UzenMunayGaz ve EmbaMunayGaz’ın birleşmesi ile kurulmuştur. Bilindiği gibi bu şirket dışındaki diğer tüm şirketlerin yabancı sermayedarları bulunmaktadır. Bu durum ülkenin hidrokarbon yataklarının işletilmesinde Kazakistan’ın yabancı şirketlere verdiği önemin en kayda değer ispatıdır.
Tengizchevroil şirketi ülkedeki petrol üretiminin yaklaşık %25’lik payını elinde bulundurmaktadır. Şirket, 2004’de 13,6 milyon ton petrol ve 4,7 milyar metreküp doğal gaz üretimi gerçekleştirmiştir. 2013’de petrol üretimi 27,1 milyon ton ve 2014’de 26,7 milyon ton olmuştur. 2014’de şirket 1,3 milyon ton sıvılaştırılmış gaz ve 7 milyar metreküp gaz satmıştır. Tengiz yatağından çıkarılmakta olan petrol CPC boru hattı ile Novorosiyske, demiryolu ile Odesa ve Taman’a, aynı zamanda Aktau’ya ve oradan Batum ve Kulevi limanlarına ihraç edilmektedir. Tengizchevroil şirketi içerisindeki Amerikan şirketleri ChevronTexaco ve ExxonMobil’in payı sırasıyla %50 ve %25; Kazak şirketi KazMunayGaz’ın payı %20 ve LukArko’nun payı %5’dir.
Grafik 1: Tengizchevroil Şirketi Hissedarları
Karaçaganak Petroleum Operating (KPO) şirketi de ülkenin bir diğer önemli petrol üreticilerindendir. 4 uluslararası şirket tarafından Karaçaganak yatağının işletilmesi için 1999’da Karachaganak Petroleum Operating konsorsiyumu oluşturulmuştur. Kurulduğu dönemde İtalya’nın ENI ve Britanya’nın BG şirketleri %32,5’lik paya; Chevroil %20 ve Lukoil %15’lik paya sahipti. 2012’de Kazak şirketi KazMunayGaz KPO’da bulunan yabancı şirketlerin payını alarak %10’luk paya sahip olmuştur. Böylece KPO’da ENI ve BG’nin payı %29,5, Chevroil %18 ve Lukoil %13’e kadar düşmüştür.
KPO, Kazakistan’ın toplam gaz üretiminin yaklaşık olarak %45’ini elinde bulundurmaktadır.Kazakistan’da faaliyet gösteren bir diğer şirket olan MangistauMunayGaz, Haziran 1995’de kurulmuştur.Endonezya’nın Central Asia Petroleum LTD şirketi yaklaşık %99’luk payla en büyük hissedar konumundadır. Şirket Asar, Burmaşa, Alatobe, Kalamkas ve Oymaşa gibi petrol ve
doğal gaz sahalarının arama ve üretiminden sorumludur.
Kaşagan’ın etkin hale getirilebilmesi amacı ile NCOC (North Caspian Operation Company/Kuzey Hazar Şirketi) tarafından sondaj çalışmaları devam etmektedir. Şirketi temsil eden Kaşagan Konsorsiyumu, Batılı enerji şirketleri ve KazMunayGas’dan (KMG) oluşmaktadır. Fakat konsorsiyumun başarıya ulaşamayan çalışmaları sebebiyle yatağın tam olarak faaliyete geçememesi konsorsiyumda değişikliğe gidilmesine neden olmuştur. 2001’de BP ve Statoil şirketlerinin kendi paylarını diğer şirketlere satmalarından sonra Agip Kazakistan Kuzey Hazar Konsorsiyumu olarak adlandırılmıştır. Konsorsiyum Ekim 2008’den itibaren ise NCOC (North Caspian Operation Company/ Kuzey Hazar Şirketi) olarak adlandırılmıştır. Batı’nın petrol devleri ve KMG’nın yanı sıra, ConocoPhilips şirketinin de hisselerini alan Çin’in CNPC şirketi de %8,33 payla konsorsiyuma dahil olmuştur.
Bu değişiklikle birlikte konsorsiyumda KazMunayGaz, ENI, CNPC, ExxonMobile, Royal Dutch Shell ve INPEX şirketleri yer almıştır. 2013 yılı sonunda yapılan değerlendirmelere göre, NCOC’un harcamaları 50 milyar dolar civarındadır. Ekim 2013’de yatakta oluşan ekolojik ve finansal arızadan dolayı NCOC yatakta sondaj çalışmalarını durdurmuş, ancak Aralık 2014 itibariyle
Kazakistan hükümeti ve NCOC arasında yapılan antlaşma ile proje yeniden başlatılmıştır.
Grafik 2: Karaçaganak Petroleum Operating(KPO)
Hissedar Şirketleri
Kazak-Çin ortak şirketi olan CNPC AktobeMunayGaz, ülkenin batısında Aktöbe eyaletindeki Janajol ve Kenkiyak hidrokarbon yataklarını işletmektedir. CNPC’nin şirketteki hissesi %60,28’dir. Kazak şirketi ise %25,12’lik paya sahiptir. CNPCAktobeMunayGaz 2013 yılında Kazakistan’da takriben 6,5 milyon ton petrol; 3 milyar metreküp doğal gaz üretimi yapmıştır.
PetroKazakhstan şirketi de Kazakistan enerji sektöründe faaliyet gösteren yabancı şirketlerden biridir. PetroKazakhstan; Arıskum, Akshabulak, Kızılkiya, Kumkol, Güney Kumkol, Kuzey Kumkol, Maybulak, Nuralı, Aksay, Kuzey Nuralı yataklarının işletimini sağlamaktadır. 2003’e kadar şirket Hurricane Hydrocarbons LTD olarak bilinmekteyken 2005’de CNPC’e bağlı olan CNPCI PetroKazakhstan şirketinin %50 payını almıştır. Şirket tarafından üretilen petrol demiryolu ile Aktau, Feodosiya, Novorosiysk ve Batum limanlarına taşınmakta ve oradan dünya pazarlarına ihraç edilmektedir. 2013 yılında şirket 5,32 milyon ton petrol üretmiştir.
Grafik 3: NCOC Hissedar Şirketleri
İtalya ve Kazakistan arasında enerji alanındaki işbirliği, 1992 yılında İtalya’nın ENI şirketinin Astana hükümeti ile yaptığı görüşmelerle başlamıştır. ENI Karaçaganak yatağında bugün ortak yönetici statüsüne sahiptir. Haziran 2014’de ENI ve KazMunayGaz Hazar Denizi’nin kuzeyinde bulunan Isatay sahasının birlikte işletilmesi konusunda antlaşma imzalamıştır. Ayrıca iki enerji şirketi Kazakistan’ın Hazar kıyısındaki Kurik limanında tersane inşa edilmesi ile ilgili konuda da anlaşmıştır.
Kazakistan.kz haber sitesi olarak BİLGESAM araştırmacıları Elnur İSMAYILOV ve Türkan BUDAK’ın Kazakistan enerji politikaları adlı araştırma yazısını siz değerli okuyucularımıza beş bölüm halinde sunacağız.Yazı dizimizin yarınki bölümünde petrol boru hatlarını ele alacağız.Yazı dizimizin önceki bölümlerine aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.
Bu Kategorinin Diğer içerikleri
